2013 yılının ilk dokuz ayını
geride bıraktık. Diğer bir deyişle 2013 yılının son çeyreğine giriyoruz.
Türkiye ekonomisi, gerek yurtiçinde gerek yurtdışında gelişen siyasi ve
iktisadi olayların sonuçlarını derinden yaşıyor ve görünen o ki yaşamaya da
devam edecek. Örnek mi? İşte birkaç örnek: AB ülkelerinde özellikle de Euro
bölgesinde durgunluktan istenilen hızda çıkılamıyor olması (Almanya’daki
toparlanma bir kenara bırakılacak olursa), Amerika Merkez Bankası FED’in tahvil
alımlarını yavaşlatma kararı, Ben Bernanke sonrasında kimin FED başkanı
olacağına dair tartışmalar, Suriye krizi, Mısır’daki darbe, Gezi olaylarının
ülke içinde yarattığı gerginlik ve kutuplaşma… İktisadi karar alıcılar, sürekli
bilgi ve haber bombardımanı altındalar. Her gelen yeni bilgi/haber alınan
kararların tekrar ve tekrar gözden geçirilmesine yol açıyor şüphesiz.
Belli başlı gelişmiş ekonomiler,
genişletici para politikalarını güçlü bir biçimde uygulamalarına rağmen kredi
yaratılmasında ve böylelikle toplam talebin artırılmasında çok da başarılı
olamadılar. Bütçe dengelerini yeniden kurmak ve kamu iç borç stoğunu küçültmek
adına izlenen daraltıcı maliye politikaları ile maaş ve ücretlerin
baskılanmasına yönelik politikalar, durumu hem kısa hem de orta vadede daha
sorunlu hale getirdi. Uzun vadeyi sormayın. John Maynard Keynes ne demişti?:
“uzun vadede hepimiz ölmüş olacağız”. Cari işlemler açığı (tasarruf açığı)
veren ülkelerle cari işlemler fazlası (tasarruf fazlası) veren ülkelerin kriz
öncesi durumlarıyla kriz sonrası durumlarında da kayda değer bir değişme yok.
Dolayısıyla küresel ölçekte dengesizlik varlığını sürdürüyor. Gelişmekte olan
ekonomilerle geçiş ekonomileri gelişmiş ülkelere kıyasla görece daha iyi bir
iktisadi performans sergilediler. 2013 yılında gelişmiş ülkelerin % 1, geçiş
ekonomilerinin % 3, gelişmekte olan ülkelerin % 5 büyüyeceği tahmin ediliyor,
tabii bunlar ortalama değerler. Ancak gelişmekte olan ülkelerde büyümenin itici
gücü iç talep oldu ihracat değil. Bu, gelişmiş ülkelerde görülen daralmanın
kaçınılmaz sonucu. Ayrıca yurtiçi faiz oranlarının görece yüksek olması
gelişmekte olan ülkelere kısa vadeli sermaye girişine yol açtı. Sonuç olarak
yükselen piyasa ekonomilerinde milli paralar değer kazandı ve ihracatçı
sektörler bu gelişmeye paralel olarak rekabet avantajlarını belli oranda
yitirdiler.
Hatırlatalım, 2013 için büyüme
hedefi % 4, enflasyon hedefi ise % 5. “Son aylarda yaşanan döviz kuru
oynaklığına bağlı olarak çekirdek enflasyon göstergelerinin bir süre daha
hedefin üzerinde seyredeceğini” tahmin ediyor TCMB. TL’nin değer kaybını
durdurmak için faizlerin yükseltilmesi finansman maliyetini artıracak, ithal
girdileri yoğun olarak kullanan üretim birimlerinde kaçınılmaz olarak maliyetler
ve fiyatlar yükselecek. Enerji fiyatları yurtdışında artarsa bu da enflasyonu
yükselten bir gelişme olur. Sanayisinde önemli oranda doğal gaz kullanan
Türkiye, bu doğal gazı iki ülkeden alıyor: Rusya ve İran. Suriye konusunda
Türkiye bu iki ülkeyle farklı tercihlerde bulundu. Enerjide arz güvenliği
açısından sıkıntı yaşanabilir. Bu da hem üretimi hem de fiyatlar genel düzeyini
olumsuz etkileyecektir. 2013 için TÜFE artışı % 7 civarında gerçekleşir.
En son açıklanan verilere göre
Türkiye’de GSYİH 2013 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine
göre % 4.4 oranında arttı. 2013 yılının ilk yarısında büyüme iç talep
unsurlarıyla gerçekleşti. İlk yarıda büyüme hanehalkı tüketimiyle stoklardaki
artıştan kaynaklandı. Bunları da kamu harcamaları ve özel yatırım takip etti. Reel
sektör ve tüketici güven endeksi, kapasite kullanım oranlarının seyri 2013
yılının üçüncü ve dördüncü çeyreğinde büyümenin hız keseceğini gösteriyor.
Ayrıca FED kararlarına bağlı olarak yurtdışına sermaye çıkabileceği ihtimali
belirsizliğe yol açıyor. Bu belirsiz özellikle hanehalkı tüketim harcamalarıyla
özel yatırımları etkileyecektir. Geleneksel ihracat pazarımız olan Avrupa son
çeyrekte toparlanırsa ihracatın büyümeye katkısı olumlu olacaktır. Hedef büyüme
oranından büyük sapma olmayacağı düşüncesindeyim. Ancak büyümenin cari işlemler
açığı üzerindeki olumsuz etkisini gene görüyoruz. Artan ithalat nedeniyle 12
aylık cari işlemler açığının GSYİH’ya oranı ikinci çeyrek (2013 Ç2) sonunda %
6.5 oldu. Bu oran birinci çeyrek sonunda (2013 Ç1) % 5.9 idi.
İktisadi karar alıcıların ABD’de
yaşanacak bazı gelişmeleri yakından izlemelerinde yarar var:
- FOMC (Federal Açık Piyasa Komitesi) toplantıları: Ben bu yazıyı yazarken yılın sondan üçüncü toplantısı başlamak üzereydi. Geriye iki toplantı kaldı: 29-30 Ekim ve 17-18 Aralık. FOMC, parasal genişlemeyi ne zaman ve ne oranda azaltmaya başlayacak sorusunun yanıtlarını bulmak açısından bu toplantılar önemli. 22 Mayıs 2013 tarihinden bu yana QE’nin (parasal genişleme) emek piyasasındaki bazı göstergelere bağlı olarak ne zaman sonlandırılacağını tartışıyoruz, kanımca bu kadar da büyütülmemesi gereken bir tartışma.
- Kasım başında hükümetin mevcut borç tavanına (16.7 trilyon dolar) ulaşması bekleniyor. İflas tartışmaları tekrar gündeme gelebilir.
- Yeni FED başkanı: Ben Bernanke’nin görev süresi 31 Ocak 2014’de sona erecek. Bu görev için öne çıkan iki aday vardı: Lawrence Summers ve Janet Yellen. Summers parasal genişlemeye bir an önce son verilmesinden yana. Bayan Yellen ise tahvil alımlarının tedrici olarak azaltılmasına taraftar. Summers adaylıktan çekildi.
